Niezależnie od tego, czy między małżonkami istnieje ustawowa czy umowna wspólność majątkowa, z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje, z mocy prawa, rozdzielność majątkowa. Więcej informacji na temat wpływu upadłości na małżeństwo znajdziecie Państwo w naszym ubiegłotygodniowym wpisie poświęconym wpływowi ogłoszenia upadłości na małżeństwo: Upadłość konsumencka a małżeństwo
Co jednak w sytuacji, gdy wspólność majątkowa małżeńska ustała przed ogłoszeniem upadłości jednego z małżonków?
Skutkiem ustanowienia rozdzielności majątkowej przed ogłoszeniem upadłości między współmałżonkami jest wyłączenie z masy upadłości udziału majątku wspólnego należącego do małżonka upadłego. W sytuacji, gdy rozdzielność majątkowa zostanie ustanowiona na krótko przed ogłoszeniem upadłości powstają wątpliwości, czy wniosek o jej ustanowienie nie miał na celu pokrzywdzenie wierzycieli poprzez wyzbycie się części majątku upadłego. Przepisy prawa upadłościowego chronią masę upadłości przez jej uszczupleniem, bowiem ustanowienie rozdzielności pomiędzy małżonkami będzie bezskuteczne, jeżeli nastąpiło krócej niż rok przed ogłoszeniem upadłości. Obliczając termin należy wziąć pod uwagę datę wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości oraz datę ustania wspólności majątkowej małżonków.
Jednakże prawo upadłościowe przewiduje, że postępowanie w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej może trwać długo, a samo rozpoznanie wniosku może być odłożone w czasie, dlatego jeżeli wniosek o ustanowienie rozdzielności został złożony wcześniej niż 2 lata przed wnioskiem o ogłoszenie upadłości, to zniesienie to jest skuteczne, a bez znaczenia pozostaje fakt, iż zniesienie nastąpiło w okresie roku poprzedzającego wniosek o ogłoszenie upadłości.
Bezskuteczność ustanowienia rozdzielności względem masy upadłości oznacza, że syndyk będzie miał prawo:
1) wezwać małżonka upadłego do wydania mu wszystkich przedmiotów, które wchodziły w dniu zniesienia wspólności w skład majątku wspólnego,
2) w razie ich sprzedaży, żądać zwrotu kwoty będącej odpowiednikiem wartości zbytych składników majątku, która wpłynęła do majątku małżonka upadłego.
Z chwilą rozwodu, separacji lub ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków ustaje wspólność ustawowa i umowna pomiędzy małżonkami. Zostaje zastąpiona rozdzielnością majątkową.
Ochronę byłego małżonka albo małżonka upadłego przed objęciem masą upadłości majątku, który w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przestał być majątkiem wspólnym w wyniku rozwodu, separacji lub ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków zapewnia art. 125 ust. 3 p. up. Również i w tym wypadku złożenie wniosku o orzeczenie rozwodu, separacji lub ubezwłasnowolnienia, dawniej niż 2 lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, zapewnia skuteczność wprowadzenia rozdzielności, nawet gdy dochodzi do niego na mniej niż rok przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
W ostatnich latach dochodziło do niesprawiedliwego niejako automatycznego stosowania przepisu art. 125 ust. 1 p. up. i uznawania przez sądy, że ustanowienie rozdzielności majątkowej w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest nieskuteczne, w przypadku byłych małżonków.
W takiej sytuacji, sąd powinien wziąć pod uwagę spełnienie przesłanek umożliwiających ochronę przed upadłością małżonka lub byłego małżonka przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, a więc analizując czas, w którym wystąpiła niewypłacalność w odniesieniu do rozwodu lub separacji, strukturę długów i czas ich powstania, sposób podziału majątku itp.
Norma prawna zawarta w art. 125 ust. 3 p. up. ma za zadanie wyeliminować oczywistych, niesprawiedliwych i nieakceptowalnych społecznie skutków ogłoszenia upadłości byłego małżonka, przy zachowaniu zasady bezskuteczności powstania rozdzielności majątkowej w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
